İktidar Olma Yolunda Kanlı Bir Oyun: Macbeth

[Eros]

William Shakespeare’ in dünya genelinde en çok sahnelenen oyunlarından biri olan Macbeth, 17.yy’da yazılmış bir politik trajedidir. Üç senedir Ankara Devlet Tiyatrosu tarafından başarıyla sergilenen oyunda ‘ihanet, güç düşkünlüğü, ihtiras, pişmanlık ve vicdan’ gibi konular yoğun bir biçimde işlenmektedir.

Konusunu Holinshed Tarihi’nden alan oyunda 1040-1057 dönemi İskoçya’sı anlatılır. İskoç Kralı III.Duncan için kazandıkları savaştan dönen Macbeth (Sinan Pekinton) ve arkadaşı Banquo’nun yolda karşılaştıkları üç cadının dedikleri Macbeth’i hem heyecanlandırır hem de kafasını fazlasıyla karıştırır. Cadıların kehanetine göre Macbeth, kral olacaktır ve Banquo’nun da kendisi değil çocukları kral olacaktır. Cadıların söyledikleriyle büyük bir heyecana kapılan Macbeth hemen karısı Lady Macbeth (İpek Çeken)’e durumu anlatan bir mektup gönderir.

(Oyunda büyüleyici bir performans sergileyen 3 cadı rolündeki Füsun Akay, Ferahnur Barut ve Yaprak Onat seyircilerden büyük alkış alıyorlar.)

Holinshed Tarihi’nde Banquo, Macbeth’in Kral Duncan’ı öldüreceğini bilir, hatta yardım edeceğini söyler kendisine. Buna karşılık Shakespeare’in yarattığı Macbeth tahtı düpedüz gasp ettiği gibi krallığının ilk gününden itibaren kanlı bir despottur. Oyundaki Banquo da yine Holinshed’dekinden çok farklıdır. Cadıların kehanetini bir an için çekici bulsa da doğru yoldan ayrılmayan, kralına ihaneti aklından bile geçirmeyen, dürüst ve gerçek anlamda soylu bir portre çizen Banquo, Macbeth’in ahlaki değerlerden ne denli uzaklaştığının canlı göstergesidir adeta. Pek çok eleştirmene göre Shakespeare’in Holinshed’deki malzeme üzerinde yaptığı değişiklikler tek bir gayeye yöneliktir: Macbeth’e yükselme arzusu ve politik hırs dışında, bizlere makul görünebilecek hiçbir amaç veya mazeret tanımamak. Bu yüzden Macbeth’in davranışlarını bir ölçüde anlaşılabilir kılacak, en azından ilk cinayeti mazur gösterecek herhangi bir nedene yer vermemiştir oyunda.[1]

Lady Macbeth, kocasının gönderdiği mektubu okuyup cadıların kehanetini öğrenince büyük bir hırsla dolup taşar; Kral Duncan’ı ortadan kaldırma konusunda çelişkiler yaşayan kocası Macbeth’i cesaretlendirmeye çalışır. Dönemin erkek egemen toplum yapısı oyunda sürekli hissedilirken; Lady Macbeth, Macbeth’e her fırsatta “erkek gibi” davranmasını ve Kral Duncan’ı öldürüp yerine geçmesi gerektiğini söyler. Acımasızlığıyla dikkat çeken Lady Macbeth, kendi babasına çok benzettiği için Kral Duncan’ı kendisinin öldüremeyeceğini söyler.

“Lady Macbeth: Bu işi yapmaya cesaret ettiğinde, gerçek bir erkektin sen. O an olduğundan daha fazlasını olabilmek için daha da çok erkekleşmeye hazırdın. O sıralarda ne zaman ne de mekan uygundu bu iş için ama sen her ikisini de yaratmaya can atıyordun. Şimdi zaman da mekan da kendiliğinden hazır oldu ama bu fırsat karşısında senin elin kolun bağlandı. Ben çocuk emzirmiş kadınım. Kucağımda süt emen bir bebeği şefkatle sevmenin nasıl bir duygu olduğunu bilirim. Ancak senin yaptığın gibi onu öldürmeye yemin etmiş olsaydım, yüzüme bakıp gülümsemesine aldırış etmeden henüz dişlerinin çıkmadığı ağzından mememi çeker ve oracıkta onun beynini dağıtırdım.”

(Macbeth rolündeki Sinan Pekinton ve Lady Macbeth rolündeki İpek Çeken)

Bir gece Kral Duncan’ı uykusunda öldüren Macbeth’in bedenini daha ilk saniyeden itibaren korku, pişmanlık ve utanç sarar. Pişmanlık duymasından ve korkmasından dolayı Macbeth’e oldukça öfkelenen Lady Macbeth, büyük bir soğukkanlılıkla Kral Duncan’ın odasında uyumakta olan hizmetlilerin suratlarına, ellerine ve hançerlerine Kral’ın kanını sürer.

“Macbeth: Şu önümde duran şey de ne böyle? Bir hançer mi yoksa, kabzası elime dönük? Gel buraya, tutayım seni. Gerçekte yoksun aslında ama hâlâ görüyorum seni. Uğursuz hayal! Gözle görülüyorsun da elle neden tutulamıyorsun? Yoksa, hummalar içindeki beynimin ürettiği sahte bir görüntü, hayal ürünü bir hançer misin sadece? Hayır! Görüyorum ya işte seni! Şu anda kınından çektiğim hançerim kadar gerçek görünüyorsun. Gitmekte olduğum yolda bana eşlik ediyorsun demek! Ben de böyle bir silah kullanacaktım zaten!”

Kral Duncan’ın öldürülmesi ülkede büyük şaşkınlık yaratır ve kısa zaman içinde Macbeth kral ilan edilir. Ancak Macbeth’in korkuları günden güne azalacağına daha da şiddetlenir; bir yandan iktidar hırsıyla öldürdüğü Kral Duncan’ın utancından kurtulamaz, bir yandan da cadıların diğer kehaneti (Arkadaşı Banquo’nun oğullarının kral olacağı) aklını kurcalar durur. En sonunda Banquo’yu ve oğlunu da ortadan kaldırmaya karar verir. (Böylece arkadaşına da ihanet etmiş olur.)

“Macbeth: Benim başıma verimsiz bir taç taktılar, elime de kısır bir hükümdarlık asası tutuşturdular sadece; kendi oğlum yerine bir yabancı gelip onu alsın diye. Bu söyledikleri doğruysa gerçekten, Banquo’nun çocukları için lekelemişim vicdanımı; onlar için öldürmüşüm aziz Duncan’ı; yalnızca onlar için huzur kadehime zehir damlatmışım!”

Banquo’yu öldürtmeyi başarır; ancak oğlu Fleance katillerin elinden kaçarak kurtulur. Böylece Macbeth endişelerinden yine kurtulamaz.

Bir akşam Macbeth ve Lady Macbeth’in soylulara verdiği davette Macbeth tıpkı Kral Duncan’ı öldürme fikri içindeyken gördüğü havada asılı duran hançer halüsinasyonu gibi bu sefer de Banquo’nun hayaletini görüp dehşete kapılır, masadaki herkesi ürkütecek hareketlerde bulunur.

“Lady Macbeth: Kendini boşuna harcamış olur insan, dilediğine erer de sevinç duymazsa. Yıktığın hayat kendininki olsun daha iyi, Yıkmakla kazandığın şey kuşkulu bir mutluluksa.”

Oyunun başından beri zalimliği ve soğukkanlılığıyla dikkat çeken Lady Macbeth, günden güne değişmeye başlar. Bu güçlü kadın birdenbire içinden çıkamayacağı bir bunalımın pençesine düşer. Kocasının kral olması umduğu sonuçları doğurmamıştır. Hatta kocasıyla bir olup işledikleri cinayetleri her ne kadar umursamıyor gibi görünse de aslında iç dünyasında derin bir vicdan azabı çekmiş, olayların etkisinden kurtulamamıştır. Öyle ki her gece uykusundan uyanıp elini hayali olarak defalarca yıkamaya (avuçlarındaki hayali kandan kurtulmak maksadıyla) ve Kral Duncan’ı öldürdükleri cinayet gecesini tüm detaylarıyla canlandırmaya başlamıştır. Her gece kendi kendine tekrarladığı bu olay onu her gün biraz daha yıpratmış ve en sonunda intihara sürüklemiştir. Lady Macbeth’in bu hazin sonunda Macbeth’in dengesiz ruh hali ve aralarında bir süredir var olan iletişimsizliklerinin de payı olmuştur.

Lady Macbeth yaptıkları korkunç işin azabıyla usunu yitirirken korkuyu nihayet yenen Macbeth kötülük yolunda soğuk ve duygusuzca ilerlemeye devam eder. Cinayetleri sıradan bir hale gelir. Bir zamanlar sevgi sözcükleriyle seslendiği karısının ölümüne bile tepkisiz kalır. Eşini ve çocuklarını kaybeden Macduff’un duyarlılığı ise Macbeth’e tam bir tezat oluşturur. O, yaşadığı ıstırabı etrafındakilerden gizlemediği gibi, metin olmasını öğütleyen dostlarına erkeklerin de her insan gibi acı çekmeye hakkı olduğunu haykırır. Bu durumda Macbeth’in donuk tutumu “Erkekler duygularını dışa vurmaz” önyargısından mı kaynaklanmaktadır, yoksa sevme ve acı çekme yeteneğini mi kaybetmiştir o? Sık sık sorulan bir sorunun yanıtı, yaşamı artık tümüyle anlamsız bulmasında yatmaktadır belki de.[2]

…

Yolun sonuna geldiğinde, ölümü de yaşamı gibi kanlı olur. Ancak korkunun tadını unutup kötülüğü kanıksamış da olsak, karısını ve çocuklarını öldürttüğü Macduff’la vuruşmak istemez. Macbeth’te gördüğümüz son insanlık kırıntısıdır bu. Ama Macbeth’in ölümü yine de Macduff’un elinden olacaktır.[3]

nkara Devlet Tiyatrosu’nda halen sergilenmekte olan ve Shakespeare’in en kanlı oyunlarından biri olan Macbeth’in karanlık öyküsünü en kısa zamanda izlemeniz tavsiyemizle!

Ayrıntılı bilgi için: http://www.devtiyatro.gov.tr/programlar-sehirler-ankara-detay-machbeth.html
Kaynaklar: [1], [2], [3] : http://www.anlamak.com/macbeth-william-shakespeare.html
https://tr.wikipedia.org/wiki/Macbeth
http://www.devtiyatro.gov.tr/programlar-sehirler-ankara-detay-machbeth.html

MACBETH, Shakespeare, Çeviren: Safiye Gül Avcı, Paraf Yayınları, Şubat 2011